19. yy Osmanlı köle ticaretinde Mısır valisi Hıdiv Mehmet Ali Paşa etkisi

  Risk peşinde koşmak, tuzakların çevresinden dolaşmak, mantıksız davranmak gibi kendini çevreleyen efsaneler bir yana bırakılacak olursa, Bonaparte’ın Mısır’a yaptığı sefer yeni tip bir yayılmacılığa geçişi simgeler. Napolyon bir bilim adamı kalabalığıyla çevrili olarak ve askerleriyle birlikte, Enstitü üyesi sıfatıyla çıkar: 21 matematikçi, 3 astronom, 17 mühendis, 13 doğa bilimcisi, 22 basımcı vb. aralarında ünlü şahsiyetler de vardır. Uygarlığı cisimleştiren bir orduyla geldiğini göstermek istiyordu. Özellikle Mısır seferi ve Cezayir tasarısı sömürgeleştirme tarihinde bir dönüm noktası oluşturur; çünkü bu konuda girişimde bulunanlar olayın köleliğe ve köle ticaretine karşı bir mücadele olduğunu ilan etmişlerdi. Ve böylelikle, XIX. yüzyılda, Afrika’yı fethedenlere sağlam bir gerekçe bulmuşlardı. [1]Fransa ve İngiltere’nin Mısır üzerinde kimi niyetler besledikleri sırada, bu ülke Osmanlı İmparatorluğundan kopmaya başlamış ve Arap emperyalizminin ve sömürgeciliğinin güney yönündeki, yani Sudan yönündeki eski yollarını aramaya koyulmuştu. O tarihte Ruslar Kafkasya’da ilerledikleri için, Mısır’ın beyaz köle sağladığı ana kaynak kurumaya yüz tutmuştu. Müslüman devletler Çerkez ve Gürcü kölelerinden mahrum kalınca, köle bulmak umuduyla yeni kaynaklara yönelmişlerdi ve Nil vadisi boyunca var olan trafikte yeni bir atılım yaşanmaya başlamıştı. Etiyopyalı erkek ve kadınlar köle olarak zencilerden daha değerli olduklarından, Mısır yayılmacılığının ana hedefi Etiyopya’ydı. Mısır valisi Mehmet Ali, Hicaz’da işine yarayacakları düşüncesiyle, ordusuna siyahları almak niyetindeydi, çünkü Nizam-ı Cedid askerleri Arabistan sıcağına dayanamıyorlardı. Mısır kutsal toprakları Vahabilerin elinden almak istiyordu. Böylece Mehmet Ali hem Kahire’nin hem Sudan’ın hem de Kutsal toprakların efendisi sıfatıyla büyük Arap imparatorluğunu kurabilecekti. [2]

---

[1] Marc, Ferro, age, s:121-122

[2] Marc, Ferro, age,123